Ligt de vrije wil voorbij de grenzen van de wetenschap?

Immanuel Kant verdedigt de positie die ervan spreekt dat je binnen de wetenschap niet kunt spreken van een vrije wil, maar er tegelijkertijd ook vanuit gaat dat het wetenschappelijke beeld beperkt is en de wereld niet weergeeft zoals hij op zichzelf is.

Volgens Kant moeten we een onderscheid maken tussen hoe dingen op zichzelf zijn en hoe ze aan ons verschijnen.

De dingen die aan ons verschijnen, worden gevormd door ons, door hoe wij de wereld ervaren. Het verschijnt door een filter van ervaring, kant noemt dit de fenomenale wereld. Fenomeen staat voor een waarneembaar verschijnsel. De wetenschap baseert zich op waarnemingen, we nemen alleen de fenomenale wereld waar dus levert de wetenschap ons slechts kennis van de fenomenale wereld en van de dingen op zichzelf.

De dingen van zichzelf, dus los van de waarneming, noemt Kant de noumenale wereld. Deze wereld kan niet door ons zintuiglijk worden waargenomen.

Kant gaat er vanuit dat de wetenschap waarnemingen deterministisch kan verklaren en voorspellen, maar hieruit valt alleen te concluderen dat de fenomenale wereld deterministisch is, maar niet dat de noumenale wereld deterministisch is. In deze beperking van de wetenschap zag kant ruimte voor de vrije wil.

Vrije wil is volgens kant een noodzakelijke vooronderstelling die we gebruiken om morele vragen te beantwoorden en om te beslissen hoe we handelen. Hij noemt dit de praktische rede.

Kant verdedigde een plichtethiek, dit wilt zeggen dat we een morele verantwoordelijkheid hebben waaraan we moeten gehoorzamen. Als iemand hulp nodig heeft, dien je hem te helpen. De plichtethiek stelt dat je vrij bent met het principe van alternatieve mogelijkheden. Je hebt alleen plicht om iets te doen wanneer je een keuze hebt.

Het ultieme oorzaakprincipe is volgens kant ook een veronderstelling van de praktische rede. Als een persoon (moreel of immoreel) handelt dan laat hij zijn keuze bepalen door zijn wil (om moreel of immoreel te handelen). Dit kan alleen als we zelf de ultieme oorzaak zijn van het handelen.

Volgens Kant betekent dit dus dat Kuklinski zelf de ultieme oorzaak is van zijn moorden. Ook al verschijnt dit in de fenomenale wereld als een noodzakelijk gevolg van zijn verleden. Kant geeft de wetenschap verassend genoeg geen ongelijk. De wetenschap vertelt ons immers niks over de werkelijke oorzaken die in de noumenale wereld liggen.

Maar volgens Kant hebben we zeker een vrije wil omdat we anders geen ethiek zouden kunnen hebben.

Het alternatief van kant roept echter ook een moeilijke vraag op. Indien ieder mens een ultieme oorzaak van zijn handelingen is, is het dan niet opmerkelijk dat we onze keuzes allemaal op zo’n manier maken dat onze handelingen kunnen verschijnen als gebeurtenissen die deel uitmaken van een deterministisch geheel? Stel dat

Kant gelijk had en Kuklinski een vrije wil had. Als hij ervoor gekozen zou hebben om niet te moorden, hoe zou dit dan moeten verschijnen in de fenomenale wereld? De natuurwetten zouden immers niet meer kloppen als hij niet zou moorden.

Personen kunnen onnoemelijk veel combinaties van handelingen en keuzes maken, maar hoe komt het dan dat deze keuze uit vrije wil precies passen in de fenomenale wereld zoals de wetenschap hem beschrijft?

Filosofen na kant vonden het antwoord hierop in de vorm van dat wanneer je sterke regelmatigheden vindt in de natuur en in het gedrag van mensen je je niet meer kunt loskoppelen van de filosofische aannames over vrije wil.