Socrates (469-399)

• de grootste filosoof uit de oudheid
• we weten vooral veel over hem door teksten van zijn studenten Xenofoon en Plato

Socrates verplaatste de filosofische discussie van de natuurfilosofie van de 1^e Griekse filosofen naar de antropologische ethica, de mensgerichte moraal, de concrete mens.

Filosoferen = een kritisch onderzoeken van het menselijke denken en handelen en de vorming van de jeugd

Hij was vooral een leraar, maar zijn methode was hoogst origineel. Methode: door gesprekken met schoenmakers, ketellappers en politici op de markt van Athene (Agora) wilde hij aantonen dat de meeste mensen niet zo logisch of consequent denken en zeker niet handelden

Hij toonde aan dat veel mensen belangrijke functies vervulden waarvoor ze niet of weinig competent waren.

Hij was geen negatief denker, hij noemde zijn methode een geestelijke bevallingstechniek (maieutiek, de filosoof als vroedvrouw) om de waarheid, die ergens in elk van ons verborgen zit, te laten geboren worden.

Inzicht -zinzicht, de zoektoch naar het geluk bij Socrates: het goede, het ware en het schone

- het ware: de mens is in staat om tot het moreel juiste inzicht te komen, als men dit weet, zal de handeling die hieruit volgt ook moreel correct zijn. Er is dus een brug tussen woorden en daden. Dit morele handelen wordt door Socrates het goede genoemd. Het schone is dan de uitvoering van de moreel juiste daad, het gevolg van het juiste handelen. Een schoon mens is dus iemand die van woorden daden maakt. Het schone is dus de harmonie tussen het ware en het goede.

Hij ging ervan uit dat het moreel juiste kon worden gekend en aangeleerd, en dat het juiste inzicht in het morele altijd tot juist moreel handelen leidde, verkeerd handelen was dus een gevolg van verkeerd inzicht.

Juist inzicht? Het is dat inzicht (en die praktijk) dat het ware nut en geluk van de mensen tot stand brengt, het inzicht dat leidt tot nut en geluk (inzich in zinzicht)

→ om te beginnen komt het erop aan jezelf te kennen

→ in elk van ons leeft een goddelijk beginsel (daimonion) dat we in ons moeten leren herkennen

→ daimonion = een soort van geweten dat we opnieuw moeten leren beluisteren en dat we gewoonlijk zo veel mogelijk door vele behoeften (macht, rijkdom, aanzien) willen doen verstommen, daarop baseren om tot het juiste inzicht te komen

→ valse behoeften ontmaskeren en verwerpen: wie het minst nodig heeft, staat het dichtst bij de goddelijke waarheid in zichzelf. Alleen zijn die ongenadig eerlijk zijn met zichzelf en hun valse behoeften hebben leren te beheersen, hebben het recht als politici, denkers en leraars invloed uit te oefenen op anderen

→ de staat moet dus geleid worden door filosofisch gevormde mensen en niet door handige politic

Hij een heeft een grote nadruk gelegd op de waarde van elk individu (daimonion), op de eerlijkheid en op het samengaan van moraal en politiek

Wetenschappelijke problemen met de bevallingstechniek van Socrates: de waarheid ontwikkelt zich ook via onderzoeken en experimenten (geneeskunde, fysica), en niet zich zo maar in elk van ons verborgen.

De filosofie van Socrates was zo baanbrekend dat hij de gifbeker moest drinken, hij werd ter dood veroordeeld omdat hij de goden beledigd had en vanwege het bederf van de toenmalige jeugd.

Hij staat nog steeds symbool dat moedig en dapper tegen de meerderheid ingaat.

De eerste zin van zijn Staat (Plato) verwijst naar de afdaling van Socrates die in gesprek ging met kooplui. Hij gaat uit van wat aanwezig is van wijsheid bij de kooplui, door dialoog gaat hij de waarheid van deze laatstgenoemde na → hoe gaan economie en ethiek samen?

Is het wel zo dat de mens empirisch over een eindeloos aantal behoeften beschikt, is het niet de maatschappij die ons zaken oplegd?

→ de reden waarom we zo weinig contact hebben met ons geweten, is dat we ons teveel laten leiden door de behoeften die ons voorgeschoteld worden

→ onze daimonion is overwoekert door valse behoeften