Actieve handelsrelaties

= andere vorm van diezelfde expansiebeweging

IX – X

- Italiaanse handelaars uit Amalfi profiteren van contacten met moslimlanden

- Onttrekken zich van Byzantium’s gezag en handelen op eigen initiatief met het Fatimidenrijk in Egypte.

Venetië

= groeikern voor handelsbetrekkingen tussen Italië en de oostelijke Middellandse

- Erkende wel nog de Byzantijnse suprematie

- in ruil voor maritieme steun tegen de Normandiërs verkrijgen ze vanaf 1082 exclusieve privileges van vrijhandel zonder enige tolheffing in heel Byzantium.

Pisa en Genua

- succesvolle vlootactie in 1088 tegen kapers in Tunesië, die achteraf gezegend werd door de Paus

- typeert de toenemende agressieve houding van de katholieke kerk tegen moslims.