Associatiepsychologie. De uitwerking

Hartley probeerde de associatiepsychologie uit te werken door er fysiologische processen aan te koppelen. Hierbij richtte hij zich, geinspireerd door Newton, op vibraties. Wanneer een voorwerp de zintuigzenuwen prikkelt. Wordt het zenuwmerg in trilling gebracht: dit is de gewaarwording. De vibratie zet door tot in de hersenen.

De associatiewetten van Locke zijn kwalitatief, ze zeggen niets over hoe sterk de associaties zijn. Daarom bedacht Brown nieuwe associatiewetten:

- recentheid

- frequentie

- intensiteit

Volgens James Mill koppel je door associatie verschillende delen aan elkaar. De gehelen zijn niets meer of minder dan de som van de samenstellende delen. Zijn zoon, John Stuart Mill, was het hier niet helemaal mee eens. Volgens hem creeer je door associatie iets dat meer is dan de delen los van elkaar (H2O is iets anders dan waterstof en zuurstof los van elkaar).

Door de associatiepsychologie ontstond het liberalistisch mensbeeld: iedereen is gelijk want er zijn geen aangeboren ideeen of eigenschappen. Adam Smith richtte zich op de maatschappij, die een marktmaatschappij was geworden.

Hij was erg onder de indruk van arbeidsdeling: het maken van een product wordt in kleine deelhandelingen opgesplitst. Dit zorgde voor meer efficientie, handigheid en besparing van tijd. De economische groei was hier voor een groot deel aan te danken, maar het grootste aandeel lag in handen van de ‘homo economicus’:de mens weegt al rekenend af waar hij het meeste belang bij heeft.

Dit streven draagt bij aan algehele welvaart. Het is een natuurlijk mechanisme, en er moet daarom niet ingegrepen worden door de politiek (liberalisme!) Het eigenbelang van de mens uit zich in de pleasure-pain-psychologie. Dit houdt in dat mensen pleasure zoeken en pain vermijden. Deze psychologie is een vast onderdeel gaan uitmaken van de associatiepsychologie.

Jeremy Bentham was een utilist. Bij alles wat je doet, moet je denken: hoeveel nut heeft dit? Hij bedacht de hedonistische calculus, een rekensysteem waarmee je geluk kunt meten en kwantificeren. Daarmee kon je de hoeveelheid pleasure en pain per handeling berekenen. Een handeling is goed, wanneer het het meeste geluk voor de meest inviduen oplevert.