De studia humanitatis en het nieuwe humanisme in Italië

Studia humanitatis

- Italië, veertiende eeuw

- In tegenstelling tot de artes liberales bestond deze studie uit 5 vakken: grammatica, retorica, geschiedenis, poëzie en moraalfilosofie

- nooit vaste voet heeft gekregen in het artes-curriculum

- eerder een intellectuele subcultuur. Wel drong ze door tot één niveau daaronder: de Latijnse scholen.

Humanisten

- wilden de praktische waarden van het hoger onderwijs vergroten, een soort ‘nuttigheidsdenken’ invoeren dat individuen in staat zou stellen zelfs politieke beslissingen te nemen

- verklaring hiervoor moet allicht gezocht worden in het feit dat de Italiaanse comuni getuigden van een grote burgerlijke participatie.

- Dit gaf aanleiding tot een collectief verantwoordelijkheidsgevoel.

Nieuwigheden en verwezenlijkingen

- Het nieuwe grote klassieke voorbeeld werd Cicero, voor wie schriftelijke en mondelinge uitdrukkingsvaardigheid zeer belangrijk was.

- De grootste verwezenlijkingen van deze studie lagen raar genoeg in de tekstkritiek.

- In de filologische analyse werden nu ook andere teksten van de auteur bekeken, of zelfs van andere auteurs uit dezelfde tijd. Ze was dus zowel vergelijkend als historisch.

- De grootste ontmaskering was die van de Donatio Constantini als een falsum van o.a. de pauselijke secretaris Lorenzo Valla.

- Ook hiermee werd het Griekse mens- en wereldbeeld niet omver geworpen, maar het middeleeuwse geschiedbeeld kantelde wél.

- Men stapte eindelijk af van het idee dat de eigen tijd het dieptepunt van de geschiedenis vormde.

Latijn als educatieve factor

- humanisten wilden dit zo perfect beheersen, dat er geen onderscheid meer te maken was tussen hen en de grote klassieke Latijnse auteurs.

- Twee auteurs die daar bijzonder goed in slaagden, waren Petrarca en Boccaccio.

* Petrarca was een clericus die naam maakte als redenaar en dichter, en voor het eerst sinds de Oudheid als auteur een celebrity-status bereikte. Op politiek vlak was hij de pleitbezorger van de terugkeer van de pausen naar Rome. Zijn belangrijkste werk is de Canzoniere.

* Van zijn tijdgenoot en vriend Boccaccio moeten we vooral zijn verhalenverzameling Decameron onthouden. Hij maakte bovendien Firenze tot het hart van de nieuwe humanistische beweging.

=> in die tijd was het zogenaamde Florentijnse platonisme minstens even populair was. Met zijn sterke egocentrische en apolitieke inslag leek dat wel een new-age filosofie. De belangrijkste figuur was hier Pico della Mirandola.

Machiavelli

Omdat volgens hem het menselijk handelen door egoïsme gedreven wordt, is het beter de leiding te laten aan een sterke maar verstandige leider (Il Principe, ook de titel van zijn grootste werk).

Dit kon dan eventueel ook immoreel handelen inhouden, maar dan enkel in het belang van de staat.

Humanisme X beeldende kunst Italiaanse Renaissance

- De grootste gelijkenis is uiteraard dat ze beide teruggrijpen naar antieke voorbeelden.

- De Renaissance deed vooral een beroep op de vormentaal, op de meetkundige verhoudingen,… Met hun technische vernuft steeg ook de ambitie van de kunstenaars.

- Ze beschouwden zichzelf als wetenschappers. Groot was dan ook de ontgoocheling bij een Leonardo da Vinci toen hij inzag dat de meeste eigentijdse humanisten hem niet als één van hem beschouwden.