Maatschappelijke organisatie in het kustlandschap: de maatschappelijke context van de boeren

• Bedrijfsstructuur en de organisatie van het grondbezit en grondgebruik spelen een centrale rol in elke analyse van een rurale samenleving

Tegengestelde evolutie ‘kustboeren’ uit de kustvlakte en ‘zandboeren’ uit binnen-Vlaanderen:

- Bedrijfseconomische structuur

- Evolutie en chronologie

Kust-Vlaanderen:

- omstreeks 1300 veel meer inwoners > bevolkingsdaling op lange termijn

- met gestage evolutie naar grotere bedrijven toe

- late middeleeuwen: behoorlijke verkleining van het areaal van de kustvlakte

Binnen-Vlaanderen:

van in 13^de eeuw: ontwikkeling van kleine bedrijven die op lange termijn- met onderbrekingen en remmingen- steeds kleiner werden tot midden 19^de eeuw

û Aard van bedrijven

Kust-Vlaanderen:

- commerciële gewassen (tarwe, gerst, meekrap) en veeteelt > productie voor markt met commerciële ingesteldheid

- loop van 18^de eeuw: groei aantal grote bedrijven, reuze-bedrijven bleven in de minderheid > evolutie naar commerciële middenklasse

- industriële bedrijvigheid in turfwinning ging achteruit > vanaf 17^de eeuw, tendens om te verkleinen, maar de meeste bleven overeind

Binnen-Vlaanderen:

- grote divergentie tussen enkele grote bedrijven en meerderheid van microbedrijfjes

Kleine bedrijven = peasant-bedrijven

‘commercial survival economy’

- produceren om (1) te overleven en (2) hun kinderen een stuk grond te bezorgen

- produceren voor de markt, maar met geen commerciële ingesteldheid, als onderdeel van hun overlevingsstrategie

- tendens om steeds kleiner te worden

- zeer inventief in overlevingsstrategie

• enorme input van arbeid > hoge opbrengsten per hectare
• nieuwe technieken gebruiken om opbrengst te verhogen (introductie klaver, nateelten), wat hun toeliet om nog meer op te splitsen

- rurale linnennijverheid kwam in deze regio tot ontwikkeling, ook als onderdeel van de overlevingsstrategie

• Evolutie van het concentratieproces

- Microstudie betreffende een regio in het noordwestelijk deel van de Brugse Vrije (met name het ambacht Oostburg), A. Verstockt, 1998

- aantonen hoe het concentratieproces voortschreed tussen late 14^de en late 16^de eeuw

- basis was een reeks unieke tekeningen van de Gentse Sint-Pietersabdij > evolutie van grondgebruik; zie grafiek pg 464

- Kleine bedrijven, voor aanvang 14^de eeuw nog in Oostburg, werden in de late Middeleeuwen en in de loop van de zestiende eeuw uitgerangeerd door middelgrote en grote bedrijven > definitieve ommekeer naar allesoverheersend groot bedrijf

- Loop van 17^de en 18^de eeuw: deze evolutie door, op een trager ritme

- Late 18^de eeuw: zekere tendens tot omkering

- De geschetste evolutie is voorlopig > bronnen (archieven van polders en waterschappen) laten toe deze evolutie te schetsen

- Eerdere fase: eenvoudige lijsten van grondbezitters aangelegd voor repartitie van de lasten van het dijk- en waterbeheer

- Begin 15^de eeuw: bestuur van waterschappen maken ommelopers of lijsten (zie afbl pg 456) met beschrijvingen van de landerijen in die waterschappen, met het oog op het innen van geschotgelden (= lasten te betalen door eigenaars of gelanden voor het beheer van het water)

- Bedrijfs- en bezitsconcentratie ging ook gepaard met het opgeven van talrijke hoeven

- opnieuw veel informatie uit polderbesturen en waterschappen; zie vele voorbeelden, pg 465-466 (de beschreven voorbeelden in de vele ommelopers zijn geen hoeven die rechtstreeks verlaten zijn wegens overstromingen)

- In de kuststreek zijn vele gebieden en dorpen verdwenen door overstromingen

• verbreding van de Westerschelde
• afkalving van de kust

- Andere plaatsen, hoeven en gehuchten zijn misschien verlaten wegens veeninklink na ontginning; zie luchtfoto pg 467

• dit is voorgekomen in Holland
• weinig bewijzen voor Vlaamse en Zeeuws-Vlaamse kustvlakte
• indien er veeninklink was > vroeger gebeurt bij de actieve ontginning van het veen