Gemeenschap

Inleiding

1690:

• groep boeren uit Denemarken in conflict met de baljuw om een som geld
• baljuw neemt vee in beslag als zekerheid (zonder wettelijke toestemming)
• boeren voeren wettelijk proces => baljuw arresteert ze quasi allemaal
• de ontsnapte legt een verklaring af => sheriff beboet baljuw en stuurt aan op de bevrijding van de boeren => baljuw laat sheriff ontslaan
• boeren 6 maand later vrij => baljuw dwingt hen tot betalen en verontschuldiging
• 7 jaar later opeenhoping van klachten => onderzoek door de kroon => misbruik en corruptie van baljuw & gouverneur komt aan het licht => beiden gesanctioneerd, boeren vergoed

Evaluatie:

• We kennen de feiten enkel omdat het land eigendoom was van de kroon, op privé eigendom zou geen verder onderzoek gedaan zijn
• De druk uitgeoefend door baljuw en gouverneur werden zowel door de slachtoffers als door de kroon als onjuist beschouwd
• Verschillen in sociale status waren van enorm belang – voor minder belangrijken was zekerheid een illusie
  • Veel van het materiaal voor de historicus is eenzijdig

A. Sociale status en sociale mobiliteit

Hiërarchie van klassen:

• clerus
• adel
• ‘gewone’ burgers (derde stand)
• boeren

ultieme autoriteit is de monarchie = vertegenwoordiger van God op aarde; gebonden aan de wet (onduidelijk wel)

de werkelijkheid is complexer:

• Rond de koning: prinsen van koninklijken bloede, grote magnaten, adel gesteund door prominente clerus
• Daaronder: ambtenaren & andere dienaars van de kroon, ondernemers van de militaire stand en de rechterlijke macht
• Daaronder: “Middelste stand”: kooplieden, nijverheidswerkers, winkeliers, vakmannen,…
• Buiten de stad: mozaïek van kleinschalige boerenholdings, gecontroleerd door dominante landeigenaars
• In werkelijkheid was er overgang tussen onderbetaalde arbeiders van de groeiende huisnijverheid en tussen de ongeschoolde arbeiders die pendelden tussen landbouw & stad, de “dienaars” en de bedelende/vagantenklasse

• Tijdgenoten hadden geen klassenbewustzijn (behalve adel)
• 3^e stand ging van ‘bourgeois’ over ‘middenstand’ naar ‘industrievolk’ en ‘mecaniciens’
• de echte armen hadden geen rechten, en maakten geen deel uit van een stand
• Zelfs in de toplagen: afbakeningsproblemen => dreiging door succesvolle leden van de derde stand die deel konden uitmaken van een nieuwe elite:

Traditionele statusverwerving door erfrecht ó status verwerven door diensten t.o.v. de koning à tradionalisten voelden zich bedreigd

• op sommige plaatsen werd een formele “ranking” van adel opgesteld (bv. Leopold I in Oostenrijkste landen, 1671)
• promotie door verdienste kwam voor, maar ook: door geld: geld kon toegang tot alle trappen van de elitestatus bewerkstelligen
• ó men kon eveneens uit de adel ontzet worden als men niet meer “nobel” leefde

• In de praktijk was het verwerven van de elitestatus een mix van persoonlijke & financiële diensten aan de kroon
• Sommige regeringen lieten de verkoop van ambten en titels toe als sociale mobiliteit (bv. Filips II)

1. Frankrijk

• Spectaculairste voorbeeld van impact t.g.v.verkoop van ambten
• Dergelijke praktijken vanaf de 14^e eeuw, in 1604 geformaliseerd: creatie van de paulette: een jaarlijkse belasting a.d. kroon die aan de betalende ambtenaar het erfrecht gaf zijn ambt door te geven
  • Jaren 1630: paulette 1/4^e van de staatsinkomens
• systeem kon niet zomaar afgeschaft worden; ambten werden een vorm van erfelijk eigendom. Pogingen tot hervorming => instabiliteit; de praktijken bleven een kenmerk van de Franse sociale mobiliteit tot 1789

Echter: Frankrijk was GEEN uitzondering. In andere gebieden was de sociale mobiliteit minder gesponsord door de staat, maar zeker niet minder aanwezig.

Besluit: Sociale afbakening was – in Europese gebieden met complexe politieke structuren – variabel & subjectief, niet langer enkel bepaald door geboorte.

2. Centraal en Oost-Europa

In de gebieden aangetast door de 30-jarige oorlog (1618-1648): economische ontwrichting => verergering van sociale verschillen