Basisterminologie omtrent cultuur

Met een definitie van cultuur kan niet helemaal duidelijk worden gemaakt wat cultuur precies inhoudt. Daarom volgen enkele belangrijke aspecten van cultuur:

- Cultuur wordt niet door iedereen in een gemeenschap even sterk gedeeld. Er bestaan individuele verschillen in de mate waarin de leden van een gemeenschap een cultuur aanhangen. Individuen verwerken, beoordelen en interpreteren verschillende aspecten van de cultuur. Sommigen identificeren zich dan ook in sterke mate met het geheel van normen, waarden en opvattingen van een gemeenschap. Anderen distantiëren zich van bepaalde opvattingen. Dit hangt samen met de hechtheid van de cultuur. Als een cultuur hecht is, zal de identificatie groter zijn. Als de cultuur losser is, dan hebben de leden grotere vrijheid om elementen van de cultuur naast zich neer te leggen.

- Cultuur is niet statisch. Cultuur is adaptief en richt zich naar ecologische en economische omstandigheden.

VOORBEELD

- Islamitische halalvoorschriften om bij de bereiding van maaltijden strikte reinheid te betrachten, zijn zeer functioneel in het Midden-Oosten waar voedsel sneller bederft dan in onze streken. Daar zijn die regels dan ook ontstaan.

- Een ander voorbeeld is de sterk veranderde opvatting over de rol van de vrouw in de maatschappij. De uitvinding van allerlei machines en apparaten die zwaar werk overbodig maken en daarmee de overheersende rol van mannen op de arbeidsmarkt ondergraven hebben, heeft hier zeker aan bijgedragen. De anticonceptiepil heeft het moederschap wat tijdstip en wat aantal kinderen betreft in hoge mate reguleerbaar gemaakt. Bron: Van Oudenhoven, 2012

Cultuur wordt wel eens ten onrechte verward met ras, etniciteit of met nationaliteit.

- Cultuur is niet gelijk aan ras. Ras verwijst naar fysieke kenmerken. Enkel wanneer binnen een groep met overeenkomstige fysieke kenmerken ook belangrijke cultuurelementen (vb. taal of religie) gedeeld worden, is een raciale groep tevens een culturele groep. Een belangrijke vraag is of het überhaupt zin heeft indelingen op grond van fysieke kenmerken te maken. Het probleem met het indelen van mensen op grond van fysieke kenmerken is dat de indeling vaak gepaard gaat met een waardering van de verschillende groepen. Fysieke kenmerken zijn onveranderbaar en zeggen niets over wat mensen denken. Het lijkt daarom beter om mensen in te delen op grond van hun culturele achtergrond. Culturen kunnen naar elkaar toe groeien en zich ontwikkelen. De Europese benadering van immigranten op grond van nationaliteit en cultuur is dan ook te verkiezen boven de Amerikaanse raciale benadering.

- Cultuur en etniciteit zijn meer met elkaar verwante begrippen.

Een etniciteit is een sociaal-culturele identiteit, die een bepaalde groep mensen of een aantal bevolkingsgroepen verbindt. Het concept etniciteit wortelt in de idee dat de leden van bepaalde bevolkingsgroepen zich identificeren met gezamenlijke factoren, zoals nationaliteit, stamverwantschap, religie, taal, cultuur of geschiedenis. Het gemeenschappelijke "erfgoed" vormt de etniciteit. (Bron: Vrouwenraad infodossier Gender en diversiteit Terminologie). Cultuur kan dus als basis dienen voor de bepaling van wat een etnische groep is. Het belangrijkste kenmerk van een etnische groep is de identificatie met de groep.

Voorbeeld: Een Marokkaanse immigrant kan zich in betrekkelijk korte tijd een Belg gaan voelen.

- Etniciteit valt niet samen met nationaliteit, want vaak bestaat een natie uit verschillende etnische groepen, zoals Vlamingen en Walen. Er kunnen ook etnische groepen in verschillende naties leven: voorbeeld er leven Duitsers in

Duitsland, maar ook in Tsjechië, Rusland en België.

- Etnocentrisme is de houding waarbij de eigen omgeving, het eigen volk of de eigen cultuur bewust of onbewust als maatstaf gebruikt wordt om de rest van de wereld te beoordelen. Iedereen heeft de neiging om het eigen volk centraal te stellen. Om verschillende samenlevingen te vergelijken, moet de crosscultureel psycholoog leren een etnocentrische blik te vermijden.

VOORBEELD

- Op reis door India hebben sommige toeristen de opvatting dat andere volkeren primitief zijn en de eigen groep beschaafd en normaal.

- De koloniale leefwijze is ook een voorbeeld van etnocentrisme.

- Termen zoals ‘ontwikkelingslanden’ en ‘derde wereld’ houden ook in dat het Westen de ‘ontwikkelde eerste wereld’ is. Bron: Van Oudenhoven, 2012

- Cultuur is niet hetzelfde als nationaliteit. Een nationaliteit slaat op de combinatie tussen een volk met een land. Vaak worden personen van twee verschillende nationaliteiten vergeleken (vb. Amerikanen met Japanners vergelijken) om vervolgens verschillen in gedrag toe te schrijven aan culturele verschillen. Op zich is de gelijkschakeling van nationaliteiten met culturen niet zo gek, want vaak zijn nationaliteiten gevormd op basis van een gemeenschappelijke cultuur, waarvan meestal een gemeenschappelijke godsdienst of taal het belangrijkste element vormde. Voorbeeld: bij het ontstaan van nieuwe landen uit het voormalige Joegoslavië zoals Kroatië (rooms-katholiek), Servië (orthodox) en Kosovo (islamitisch) hebben de godsdienstige scheidslijnen een duidelijke rol gespeeld. Anderzijds bestaan er bijzonder weinig nationaliteiten met slechts één gemeenschappelijke taal en religie. Nationaliteiten zijn dus vaak heterogeen samengesteld. Bovendien verschillen nationaliteiten ook doordat men leeft in een gebied met een bepaald klimaat en een bepaalde staatkundige structuur en economie. Die aspecten beïnvloeden de cultuur.

- Kosmopolitisme: Een interessante ontwikkeling in multiculturele samenlevingen is het ontstaan van kosmopolitisme: de opvatting dat verschillende culturen waardevolle elementen bevatten en dat het de moeite waard is van die positieve elementen gebruik te maken. Kosmopolitisme gaat dus niet gepaard met een exclusieve of sterke identificatie met de eigen cultuur. Mensen die hoog scoren op deze opvatting beschikken over verschillende culturele scripts om zich onder verschillende culturele omstandigheden effectief te kunnen gedragen. Kosmopolitisme is niet alleen van toepassing op allochtonen, maar ook op autochtonen. Het is een persoonlijke attitude die het mensen gemakkelijker maakt in uiteenlopende groepen goed te functioneren. Op de website www.coutinho.nl/oudenhoven kan je een test doen om te bepalen hoe kosmopolitisch je zelf bent.