Structuur van overgangsrituelen

- naar Arnold Van Gennep, 1909 en Victor Turner, 1969

→ Nederlandse voorouders maar schrijft in het Frans

- Zijn werk is honderd jaar oud ‘les rites de passage’

→ Inventaris v alle mogelijke soorten overgangsrituelen in alle culturen op alle plekken id wereld

→ Heeft ontdekt dat er eenzelfde basisstructuur terug te vinden is

- Overgangsritueel = Geheel van geformaliseerde handelingen die de overgang van ene sociale status naar andere begeleidt en duidelijk maakt

→ Sprake van drievoudige fasering tussen die twee statussen

→ Tijdens het ritueel wordt aan iedereen duidelijk gemaakt dat een persoon van rol verandert in de samenleving en zeker in pre-moderne samenlevingen: groep maakt aan zichzelf duidelijk hoe het is met de positie/satus in de samenleving

- Tussenfase tussen twee posities is duidelijk en expliciet

→ Dan Ontpopt zich een sociaal leven dat men nergens ander aantreft

- In de normale routineuze samenleving heeft iedereen een duidelijke rol

 overgangsrituelen: gewone leven en hiërarchie wordt opgeschort

→ Mensen gedragen zich intenser , mensen worden fysieker, zintuigelijke ervaren delen (eten,drinken), men danst samen

→ De gebruikelijke regels worden tussen haakjes geplaatst en men gaat over tot ‘pure socialiteit’: gedeelde waarden

- Fase van de marge: liminale fase

→ Limen: grens: jezelf plaatsen aan de andere kant van de maatschappelijk grens buiten geordende normale maatschappelijk leven: ‘buitenordelijke wereld’

→ Radicaal verschil tussen

a) tijd van de arbeid

= routineuze leven,structuur

b) de tijd van het feest

= anti-structuur: het tegengestelde doen of juist samensmelten: tijdens een feest wordt men vormloos, verliest men de individuele gedaanten, oerdeeg waarna men terug wordt gevormd

=> Nodig om samenleving heel intens en lijfelijk op elkaar te betrekken en nadien kan men terugkeren naar de tweede status (bv. als dode, als gehuwde): teruggeplaatst op nieuwe plek in de samenleving

- Status 1: status tijdstip waar iedereen positie kent: routineuze leven, structuur

→ Marginale/liminale fase: versmelting/anti-structuur

- Status 2: nieuwe orde, nieuwe rol/status/positie

→ Scheiding tussen status één (het geordende, gestructureerde leven) en status twee (het marginale leven van het feest) door middel van een tussenstadium tussen orde - x - feest - x - nieuwe orde

- Segregatiefase

Bv. voor het eigenlijke huwelijksfeest: de avond voor het huwelijksfeest is het vrijgezellenavond (duidelijk maken dat er een huwelijk op komst is) of ‘schieten’

Bv. voor de Begrafenis: het lichaam begroeten, wake

- Reagregatiefase:

e.g. Wittebroodsweken: fase waarin de pasgehuwden nog niet helemaal hun nieuwe rol in de samenleving innemen maar proberen

→ Samenlevingen trekken steeds minder tijd uit voor deze ‘tussenfase’: minder houvast aan de indeling van het leven in fases

e.g. het begraven, het huwelijk, wordt ingekrompen: ‘verzakelijking’

→ maakt dat wij de verschillende fases minder van mekaar afscheiden, of men gehuwd is of niet, doet er niet zo veel meer toe als vroeger

→ men kan ook gemakkelijker van status veranderen: men kan van de ene naar andere probleemloos overgaan

Er zijn vier belangrijke overgangsrituelen: geboorte, volwassenheid, huwelijk, dood.

De overgang naar volwassenheid is vaak een groot ritueel. Na dat ritueel had je de rechten van volwassenen. Het ritueel bepaalt je identiteit in andere samenlevingen. Wij hebben niet zo’n duidelijke identiteiten. Wie je bent, construeer je zelf.

Het huwelijk is ook een omslag. De gehuwde heeft er een familie bij. Rituelen zijn een vorm van communicatie. De dood is in veel culturen de overgang naar iets anders.

Turner

Socitas: Het leven als we werken, op een normale dag zijn sociale posities duidelijk. Continuïteit van het geordende leven.

Communitas: In dat leven zijn er af en toe breukmomenten. Dat gaat gepaard met uittrede van maatschappelijk leven. Het wordt feestelijk, de routine wordt doorbroken. Er gebeurt van alles en men gedraagt zich anders (dansen, feesten, zingen).

Socitas   Communitas

Structure   Anti-structure

Overgangsrituelen (Van Gennep)

Overgangsrituelen hebben altijd dezelfde structuur. Men trekt zich in een segregatiefase even terug van het normale leven. Segregatiefase = afscheidingsfase. Men maakt geluid, zet de boel op stelten, stopt even het normale leven. Daarna komt de marginale fase. Men doet dingen die men normaal niet doet

Uiteindelijk is er de reaggregatie fase. Wittebroodsweken, een overgangssituatie.

Ook bij sterven is er deze structuur. Eerst is er de wake begeleiding van de dode, dan de begrafenis en de reaggregatie fase is dan het rouwproces.

Als men niet van deze overgangsrituelen heeft, dan heeft dat gevolgen voor de identiteit van bijvoorbeeld een gehuwde/ongehuwde. De identiteit is dan niet zo duidelijk.