Bij sommige interculturele contacten botsen de culturele normen en waarden zodanig met elkaar, dat de dubbelperspectiefbenadering niet voldoende helpt. Kennis van elkaars cultuur brengt de beide partijen niet dichter bij elkaar. Om dan toch tot effectieve communicatie te komen, is het nodig om een bewuste keuze te maken en een grens te trekken. Dit gebeurt in de derde stap van de drie-stappenmethode.

- Waar liggen de eigen grenzen voor wat betreft aanpassing aan en acceptatie van de ander?

- Maak de grenzen aan de ander duidelijk.

Het gedrag van de ander begrijpen betekent niet meteen aanpassen of accepteren. Soms begrijp je iets wel, maar heb je er geen begrip voor. Bij culturele verschillen gaat het om het vinden van een balans. Iedereen moet voor zichzelf vaststellen hoe ver hij bereid is tegemoet te komen aan de ander. Je gaat individueel vastleggen waar de grenzen van aanpassing en acceptatie liggen.

Enkele moeilijkheden hierbij:

- Het aangeven van de grenzen van aanpassing en acceptatie kan gehinderd worden door de eigen normen en waarden (vb. de door de samenleving opgedrongen verplichting tot tolerantie).

- Een andere valkuil wordt gevormd door de overdreven positieve ideeën die je kan hebben over de waarden en normen van de eigen cultuur. Vergeet niet dat waarden en normen van mensen niet altijd overeenkomen met het werkelijke gedrag van mensen.

VOORBEELD

Er is een verschil tussen de Belgische normen en waarden wat betreft vergadergedrag en de werkelijkheid tijdens Vlaamse vergaderingen. Ine kan dit vergeten. Is iedere Belg altijd op tijd aanwezig? Beginnen vergaderingen in Vlaanderen altijd op het afgesproken tijdstip? Verlopen Vlaamse vergaderingen altijd efficiënt? Bron: Pinto, 2007, p. 78

In het begin zal het nodig zijn om de drie stappen van de DSM bewust één voor één te doorlopen. Later lukt het zonder erbij na te denken.

Het doel van de drie-stappenmethode is te leren om harmoniserend en grensverleggend te communiceren en te handelen. Het resultaat leidt tot effectief management van verschillen. Het beoogde effect van de DSM is:

- Bewustwording van eigen normen en waarden. Eigen acceptatie is vaak een voorwaarde voor acceptatie van anderen.

- Wegnemen van vooroordelen

- Begrijpen van andermans normen en waarden. Elkaar daardoor gemakkelijker accepteren en respecteren, ook al wijken deze sterk af van eigen normen en waarden. Dit begrip kan relativering en zelfs verrijking van de eigen normen met zich meebrengen. Juistere info over onbekend en onbegrepen gedrag en handelen van andere culturen is belangrijk zodat geen vooroordelen, stereotypen of racisme ontstaan.

- Vaststellen van eigen grenzen en aan anderen duidelijk maken ter voorkoming van irritaties, onbegrip en overdreven tolerantie. Verschillen worden gebruikt en gemanaged naar ieders willen en kunnen.

VOORBEELD

Nadat Ine de Belgische en Zuid-Amerikaanse vergadercultuur heeft vergeleken, bekijkt ze de situatie vanuit een dubbel perspectief ookal zijn er nog steeds onduidelijkheden. Ze begrijpt nu door welke verschillen in normen en waarden de spanningen in deze interculturele situatie worden veroorzaakt. Nu kan ze een duidelijke afweging maken hoe met deze verschillen om te gaan. Over het algemeen is Ine flexibel en kan ze beide manieren van vergaderen als verschillend maar als gelijkwaardig zien. Ze neemt zich voor te proberen zich zoveel mogelijk aan te passen aan de Zuid-Amerikaanse vergadercultuur. In de praktijk vindt ze het moeilijk anderen te onderbreken. Haar eigen norm dat je anderen uit moet laten spreken, verhindert haar om zich geheel aan de Zuid-Amerikaanse normen aan te passen. In ieder geval is de irritatie grotendeels weg en voor zover die er nog is, is ze in staat die niet te tonen. Bron: Pinto, 2007, p. 79

Naast haar bruikbaarheid bij interculturele contacten is de methode ook goed toepasbaar bij personen uit hetzelfde cultuurgebied (vb. tussen man en vrouw).

Iedereen wordt bij zijn interpretatie van gebeurtenissen onbewust sterk beïnvloed door de eigen cultuur. Om te bepalen wat het gezichtspunt van de ander is:

- Moeten meningen over het gedrag van de ander gescheiden worden van feiten.

- Moet onderzocht worden wat het ‘vreemde’ gedrag van de ander betekent. Om te bepalen wat het gezichtspunt van de ander is, is een objectieve houding nodig, moet onbekend gedrag vastgesteld worden en moet daarover informatie opgezocht worden.

- Een objectieve houding betekent niet beïnvloed worden door het eigen gevoel of de eigen voorkeur. Dit vereist het achterwege laten van alle waardeoordelen. Ook kan het helpen om bij de beschrijving aan te geven welke gevoelens de situatie bij jou oproept. Er zijn dus twee manieren om iets objectief te beschrijven:

o Een situatie zonder oordelen.

VOORBEELD Er was aangekondigd dat de vergadering om 10u zou beginnen, maar ze begon pas om half 11.

Bron: Pinto, 2007, p. 74

o Persoonlijke indrukken die de situatie heeft achtergelaten.

VOORBEELD

Ik raakte geïrriteerd omdat de vergadering een half uur later begon dan was aangekondigd. Ik begreep niet wat het verband was tussen de doelstellingen die de voorzitter overliep tijdens zijn toespraak en het verdere verloop van de vergadering. Ik begreep ook niet hoe besluiten werden genomen. Ik vond dat de vergadering een chaos was en ik ben daarom weggegaan. Bron: Pinto, 2007, p. 74

- Onbekend gedrag vaststellen is nodig omdat het dan mogelijk is duidelijk aan te geven welke informatie nodig is om de situatie beter te kunnen begrijpen. Daarvoor moet je normen, waarden en gedragsregels van anderen leren kennen.

VOORBEELD

Ine heeft in haar zoektocht naar gedrag dat ze niet begreep de volgende problemen opgeschreven:

- De vergadering begon een half uur te laat. Gebeurde dit alleen deze keer of beginnen alle vergaderingen in Latijns-Amerika te laat?

- Wordt er tijdens de vergaderingen altijd van de hak op de tak gesprongen zonder dat onderwerpen zijn afgerond? Zijn de onderwerpen misschien wel afgerond maar zonder dat ik het merk? Hoe stellen anderen vast of een onderwerp is afgerond?

Bron: Pinto, 2007, p. 75

- Informatie verzamelen over onbekend gedrag. Zodra duidelijk is welke informatie nodig is, kan je op zoek gaan naar antwoorden. Veelal vind je het antwoord in je directe omgeving (vb. vragen stellen aan een collega, iemand bellen die ervaring heeft met de cultuur) of eventueel kan je via het internet of een boek op zoek gaan naar bijkomende informatie.

VOORBEELD

Ine kan op verschillende manieren antwoorden op haar vragen proberen krijgen. Het gemakkelijkst is het om in haar directe omgeving te zoeken en na de vergadering een van haar Zuid-Amerikaanse collega’s aan te spreken:

- Ik ben hier nieuw. Zou je me kunnen vertellen hoe laat een vergadering begint wanneer er een bepaald aanvangsuur is afgesproken? Hoe laat kan ik zelf het beste komen?

- Welke besluiten zijn er genomen tijdens de vergadering? Hoe weet je dat een besluit is genomen?

Ine kan ook twee of drie vergaderingen bijwonen om meer ervaring op te doen.

Op grond van waarneming en vergelijking kan ze enkele conclusies trekken over Zuid-Amerikaanse vergaderingen.

Bron: Pinto, 2007, p. 75

Een probleem bij het verzamelen van informatie over andere culturen is dat de gedragsregels steeds een beetje veranderen. Cultuur wordt tijdens de opvoeding mondeling van generatie op generatie doorgegeven. Cultuur is een evoluerend proces van interactie tussen mensen dat zich steeds aanpast aan nieuwe omstandigheden. Een ander probleem is dat niet alle normen en waarden even gemakkelijk onder woorden worden gebracht. Normen en waarden worden vaak onbewust beleefd en kan je vaak moeilijk uitleggen aan iemand anders. Sommige afwijkende opvattingen zijn misschien nooit echt te begrijpen, maar dat is tegelijk het boeiende aan interculturele contacten.

Als er voldoende informatie verzameld is, kunnen de verschillende culturen naast elkaar gelegd worden. Er zullen drie categorieën opvallen:

• Overeenkomsten
• Oppervlakkige verschillen, vb. kledij, voeding, folklore
• Diepliggende verschillen in normen en waarden

De overeenkomsten leveren zeker geen problemen op. De oppervlakkige verschillen zijn ook niet moeilijk te overbruggen. Het zijn de diepliggende verschillen die de belangrijkste problemen opleveren bij interculturele contacten, omdat het niet altijd mogelijk is andere normen en waarden te begrijpen en zeker niet om ze zonder meer over te nemen. Begrip van culturele factoren die in het gesprek meespelen, is soms al voldoende om acceptatie van elkaars gedrag en wensen te bekomen en een voor beide partijen positief contact tot stand te brengen. Het dubbel perspectief leidt er vaak toe dat je niet langer verbaasd of geïrriteerd bent door gedrag van de ander dat afwijkt van de eigen culturele bagage. De dubbel perspectiefmethode leidt er vaak toe dat beide partijen door een beetje aanpassing en begrip de verschillen weten te overbruggen.