Na het Verdrag van Maastricht in 1991 veranderde de Europese Gemeenschap haar naam in de Europese Unie. In twee stappen, in 1999 en 2002 werd de Euro als gemeenschappelijke munteenheid gebruikt in de EU-lidstaten, behalve vier, waaronder Groot-Brittannië. In 2004 traden tien voormalige Oostbloklanden toe tot de EU, zodat de teller op 25 staat. Momenteel is er de discussie of Turkije moet worden toegelaten of niet.
De toenemende mate waarin verschillende landen en continenten met elkaar in contact komen en met elkaar concurreren op de wereldmarkt. Dit proces lijkt in eerste instantie de wereld te verenigen en homogeen te maken, maar produceert ook spanningen tussen verschillende landen en bevolkingsgroepen. Die spanningen kunnen zich uiten in discussies over bepaalde gebruiken van een groep, maar ook in geweld en terrorisme. Volgens Samuel Huntington zal globalisering ervoor zorgen men zich bewuster gaat worden van de entiteit van de eigen beschavingen.
Na de dood van Brezhnev 1982 werd Gorbatsjov in 1985 de secretaris van de communistische Sovjet-partij. Hij wilde hervormingen van het Sovjet-systeem doorvoeren in de vorm van de vermindering van bewapening, de liberalisering van de satellietstaten van de Sovjet-Unie, de Glasnost ('openheid') en de Perestrojka ('economische herstructurering'). De openheid was volgens hem noodzakelijk voor de herstructurering. Vanuit de economie kreeg hij echter tegenwerking van degenen die voor hun succes voorheen van het strakke Sovjet-systeem afhankelijk waren.
Een handelsorganisatie opgericht in Polen in augustus 1980, geleid door Lech Walesa. Het ontstond uit de ontevredenheid van de havenarbeiders van Gdansk. Het behaalde veel succes door de stijgende voedselprijzen en het korten van de subsidies door de overheid. Ook door het voorop plaatsen van de moraal door de Solidariteit. In 1981 werd de Solidariteit verboden door de Poolse regering. Protesten daartegen werden hardhandig neergeslagen.
De hierboven genoemde groep intellectuelen die kritiek hadden op de Sovjet-Unie, verenigden zich onder meer in Tsjecho-Slowakije, in de groep Charta 77. Het was een rockgroep die als alles wat het Sovjet-systeem niet hoorde te zijn, werd geassocieerd. De leider, Václav Havel, was van mening dat, om iets te kunnen veranderen, het volk zich buiten de partijen om moest verenigen.
Een overeenkomst, getekend door 35 landen waaronder de Sovjet-Unie, in Helsinki, Finland in 1975. Hierin werd vastgelegd dat de bestaande grenzen werden erkend, economische samenwerking te stimuleren en om vrijheid van geloof, meningsuiting en reizen te promoten. Dankzij het tekenen van de Akkoorden door de Sovjet-Unie konden de intellectuelen meer politieke invloed krijgen met hun kritiek op het Sovjet-systeem.
