Voor de industriële revolutie was er een relatief beperkte bevolkingsdichtheid. Met de uitbouw van de landbouw en het ontstaan van handel steeg deze. Door de pestcrisis steeg het bevolkingsaantal, waardoor men in een economische en sociale crisis belandde, die in de zestiende eeuw zich herstelde. De industriële revolutie zorgde voor een nieuwe fase in de ontwikkeling van de Europese economie en maatschappij.
Populariteit
- conceptualisering en interpretatie pre-industriële economie
- integratie in de ideeën van David Ricardo (1817)
- naoorlogse ontwikkelingsproblematiek
Controversieel
- prognoses zijn niet uitgekomen
- stimulerende invloed van de bevolkingsgroei (zie technologie en maatschappelijke veranderingen)
- bevolkingsgroei hoeft niet te leiden tot het dichtklappen van de malhusiaanse val
In deze tijd is er een verschil tussen de neomalthusianen, die schrik hebben voor de schaarsheid van de aarde en dit willen oplossen. Hier tegenover staan de populationisten, die stellen dat de grondstoffen belang zullen wijken voor de diensteneconomie. Hieruit volgt een ontwikkeling van het menselijk kapitaal.
Malthus stelt dat er een constante spanning bestaat tussen bevolkingsgroei en bestaansmiddelen. Hij zegt dat crisis steeds voorafgegaan wordt door een periode van relatieve bloei. Er moet steeds een premis gesloten worden tussen de nood aan voedsel en de nood aan seksuele begeerte. Hieruit ontstaan catastrofale gevolgen (= repressive checks). Deze kunnen vermeden worden door preventive checks (vb. niet huwen). Er moet een homeostatisch systeem bereikt worden. Dit betekent dat de mens in evenwicht moet blijven met de natuur (= voedselvoorziening) of zelfregulerend op moet treden.
Oorspronkelijk waren mensen nomaden, waardoor een lage bevolkingsdichtheid ontstond wegens hun levenswijze en klimaatschommelingen. Ongeveer tienduizend jaar voor Christus ontstonden landbouwgemeenschappen, wat zorgde voor een stijging van de bevolkingsdichtheid wegens domesticatie en domiciliëring. De groei verloop echter niet lineair. De twee belangrijkste crises zijn de pest (1340 – 1400) en de verovering van Amerika (1500 – 1600).
(geboorten – sterfte) + (immigratie – emigratie) = bevolkingsverloop
Belangrijke variabelen hierbij zijn nataliteit, mortaliteit en fertiliteit. Aan de hand van deze gegevens kan men het natuurlijk verloop (= nataliteit – mortaliteit), het migratiesaldo (= immigratie – emigratie) en de bevolkingsevolutie (= geboortecijfer / nataliteit) berekenen. Voor een grote populatie maakt men gebruik van verhoudingsgetallen. Er ontstaan veel vertekeningen, die men kan verminderen door middel van een verfijning van de indicatoren. Daarbij spreekt men vaak over levensverwachting i.p.v. mortaliteit. Ook maakt men soms gebruik van gezinsreconstructie, wat stuit op verscheidene problemen: men kan niet alle mensen volgen, het is tijdrovend en arbeidsintensief en meestal eerder exemplarisch dan representatief.
- volkstellingen sinds de oudheid, zowel incidentele als lijsten met belastingplichtigen en weerbare mannen
- Concilie van Trente (1545-1563): doop-, trouw- en begrafenisregisters in de parochies
- Franse Republiek: tienjaarlijkse volkstellingen, systematische registratie (burgerlijke stand = civiele taak), gebruik van cijfermateriaal als beleidsinstrument
